Bir trene bin ki hayatın değişsin.

Kasım ayının son haftasının hafta sonunda, üniversitenin merkezi ara sınavlarına gitmek için metroyu, kendime araç edindim. Sınavda, yanlış cevaplarımın doğru cevaplarımı eksiltmesi yarım saatimi alırken sınava gitmek ve eve gelmek için tam 3 saat zaman harcamıştım. Şaşkınım hâlâ. Bunca zamanı har vurup hora harcamamak için -zamanımı değerlendiren olmak adına- davranış gözlemciliği yaptım az biraz. Gözlemlerime dayalı düşünsel serzenişlerimi yazmaya başlıyorum ohal’de.

Sınavlara geliş gidişlerim sayesinde öğrendiğim ilk şey, telefon emanetçileri diye bir iş kolunun olduğudur. Telefonundan yarım saat dahi ayrı kalamayanlar için düşünülmüş bir hizmet kolu var artık: emanetçilik. Sen telefonundan ayrı yaşamıyorsun diye sana bağımlı diyorlar, sonra da sen bunu kabul etmiyorsun. Bak, bağımlısın işte. Telefonunu 2-3 saat evinde bırak git sınavına ama gi-de-mi-yor-sun.  Niye? Ülkemizdeki telefon bağımlılığının derecesini anlamak istiyorsanız, sizleri -haydi bilimciler- sınav günlerinde okul önlerindeki emanetçi tezgâhlarını bir 5 dakika gözlem yapmaya davet ediyorum.  

Sınavın başlama saatinden en az 15-20 dakika önce, sınav yerinde olmak isteyenlerden kaynaklı olsa gerek, metro trenlerinin ineni de bineni de çoktu. İnsanın çoku olur mu? Kaba ben.  Düzeltiyorum kendimi. Metro istasyonu kalabalıktı, diyorum. Daha merdivenlerin başında, istasyona yaklaşan trenin sesini duyanlar için merdivenlerde başlayan koşturmaca çok değil kalabalıkla karşı karşıya gelindiği anda minik bir vay be’ye dönüşüyordu. Tren, istasyonda durduğunda aynı anda inenlerin inme ve aynı anda binenlerin de binme çabası başlamaz mı? Anlaşılır gibi değil. İnenlerin ve binenlerin aynı anda 1 metre genişliğindeki tren kapısından geçme çabası resmen eğitimsizlik, akılsızlık göstergesi değildir de nedir? Fizik bilmeyen insanlarımızın işleri daha çok zora sokma çabasının adıydı bu: aynı anda hem inmek hem binmek. Garip olan şu ki inenlere öncelik tanımayanlarımızın, özellikle kendilerinin trenden inme sırası geldiğinde, aynı anda trene binmeye çalışanları cık cıklaması tam bir paradoks. İnmek isteyenler daha inemeden binenlerin tren kapısına en yakın noktada çivi gibi çakılı kalmaları, daha sonradan binecekler için binememe nedeni olduğundan, üstelik birisinin “lütfen biraz ilerleyelim” narasına kayıtsız kalınması, problemin çözüm kümesi, değildir de nedir? Öküzlük değil bu. Keza öküzü dürttüğünüzde öküz hareket eden bir canlıdır. Git, ilerle, kapının ağzında bekleme arkadaşım. Sen kendini içeri attın, trene bindin iyi hoş da, senin kapı önünde beklemen okulda öğrendiklerinin yaşamda pratik edemediğinin bal gibi göstergesidir. Lütfen sınavlarda aldığınız puanları, az biraz yaşamda pratik etmeye çaba gösterin. Sonra da OECD’nin yetişkin anketinde, ülkemizdeki yetişkinlerin problem çözme becerisinin son sıralarda olması durumunu, günlerce TV’lerde tartışan profesörler açıklayamıyorlar. Tartıştırma kendini arkadaşım, az biraz pratik et. Düşün. Akıl, sende de var, bende de var. Akıl, sana da yeter; bana da yeter. Yol vermezsen bir tarafa geçemezsin, bu kadar! İlerlemek mi istiyoruz, yol vermeyi bileceğiz. Önce ben, ben, ille de ben demek inan seni de, beni de fazla ileriye taşımıyor, anlamalıyız artık.

Sonradan binecekleri düşünmenin pratiğini yapmadığımız için yer varsa hemen kapının yakınındaki koltuğa, yer yoksa kapının yakınında dikilmeye başlıyoruz. İnenlere öncelik vermeyen vatandaş, bulduğu ilk koltuğa oturur. Sağlı sollu metro tren kapılarının hemen yanları beyaz koltuklardır. Beyaz koltuklar hasta, gazi, yaşlı ve bebekli bayanlar için önceliklidir. Koltukların üzerinden öyle yazıyor. Benim bu yazıdan anladığım iki durum vardır. Bu yazıdan ilkin “bebekli insanlar yalnızca bayandır” sonucunu çıkartıyorum. Öyle üst düzey düşünme, akıl yürütme becerisine gerek yok, düz mantık. Beyaz koltuklar bebekli bayanlara ayrılmıştır yazısı, gayet açık, net ve anlaşılır bir ifadedir. Yani bebekli erkeklerin beyaz koltuklara oturma önceliği yoktur. 6 aylık bebeği ile trene binen babaya yer yok demektir. Niye çünkü beyaz koltuklar bebekli bayanlar içinmiş, öyle yazmıyor mu? Yazıyor. İkinci anladığım durum ise beyaz koltuklara otur ama emanet bilinciyle otur demektir. Emanet, sadece telefonunun emanet edilmesi değildir. Emanet, bir canın bir cana emanetidir aynı zamanda. Biraz soyut düşünmek gerek, kendini yaşamdan soyutlamayla olmaz ki bu işler. Bu anlayışımı itiraf ediyorum, akıl yürütme becerime borçluyum. Trene binecek olan hasta, yaşlı, gazi, hamile veya “bebekli insanlar” için bu beyaz koltuklar sana emanet edilmiş demektir. Otur ama kalkmasını da bil demektir. Rengi niye beyazdır koltuğun? Niye? Beyaz ol, samimi ol, vicdanlı ol mesajıdır. Az biraz muhakeme yap demektir. Ama bu kavrayış var mı? Çoğu insanda yok. Bu hafta sonu en azından ben göremedim. Belki önümüzdeki hafta sonlarında fikrim değişecektir. Göreceğim, gözlemleyeceğim.

İnenlere öncelik vermedin, boş bulduğun beyaz koltuğa bir güzel oturdun, kulaklığını taktın. Bir sonraki istasyonda binen yaşlı kişiyi, göz göre göre görmemezlikten geldikten sonra son istasyona bak hep beraber vardık. Tam senden kurtuldum derken yok daha kurtulamamışım. Metro istasyonundaki asansör önünde beklerken gördüm seni. Yahu asansör önünde yazıyor, o asansör ihtiyaç sahipleri için. Yaşlı değilsin, yürüme engelli değilsin, bebek arabasında bebeğin yok. Ne diye bekliyorsun asansör önünde? Yürümek istemiyorsan yürüyen merdivenle çık git istasyondan, değil mi? Asansör senin neyine? O asansörü kullanacak engelli, hasta, yaşlı tek bir kişi dahi yoksa senin yine de kullanmaman gerekir. Her şeyi de öğretmeninden bekleme. Niyesini düşün biraz lütfen. Sen bunları düşünmeden hareket ediyorsun diye adımız çıktı, sıralamalarımız hep gerilerde. İzah ediyorum. Asansör, elektrikle çalışan bir araçtır. Dahası senin gibi yürümesi gereken insanlar asansör kullandığı için asansörlerin yıpranması daha çabuk hale geliyor. Ayda bir kez asansör bakımı yapılacakken ihtiyacı olmayanların konfor düşkünlüğü yüzünden belki ayda üç kez asansörlerin bakımı yapılır hale gelmektedir. Senin konfor düşkünlüğün o asansör için gereksiz yere elektrik tüketimi ve fazladan asansör bakım maliyeti demektir. Bu elektrik tüketimi, bu maliyetler,  bu ülkenin cebinden çıkandır. Söylesene fırsat eşitliği senin için ne anlama gelmektedir? Sen sadece, sabahın 7'sinde uyanıp da havanın aydınlanmadığını gördüğün zamanlarda mı elektrik tüketilir sanıyorsun? Enerjiyi üretmiyorsun madem daha fazla tüketme. Kamunun vatandaşa hizmetleri, hepimizin vergisidir. Sen benim verdiğim vergiyi niye yanlış kullanıyorsun arkadaşım. Yürü git, asansöre binme lütfen. Sen bunları düşünmeden hareket ettikçe ekonomi profesörleri cari açık, üretim, tüketim, enflasyon diyorlar. Az biraz dinle lütfen. Sen davranışını değiştirmezsen, ben davranışımı değiştirmezsem istatistiklere konu olan sıralamamız değişmez arkadaşım. Ne cebindeki para miktarı ne kalbindeki duygular, sen kendini eğitip değişmezsen hiçbir şey de-ğiş-me-ye-cek. Değişelim ohal’de.