Araştırmanın T-ADI

Bu yazının yazılma amacı, araştıran, sorgulayan ve çözümleyici bir duruş sergileyen ya da sergileyeme cesaret edemeyen bireylerin kanatlarını daha güçlü çırpabilmelerine vesile olabilmektir. Görülen o ki kalıplaşmış önyargılar, bilgisizliğin gösterişli teşhiri, temellendirilmemiş bilgilere olan bağlılık ve otoriteye teslimiyet davranışlarımıza, düşüncelerimize yahut kavrayışımıza fazlasıyla etki etmektedir. Niyetim, okuyucuya aç gözlerini, bak yüreğine demektir. Şimdi tüm bildiklerimizi unutalım ve masamıza “araştırma” sözcüğünü yatıralım.

Türk Dil Kurumunun (TDK) güncel Türkçe sözlüğüne bakalım,  araştırma sözcüğü ne demekmiş? Araştırma sözcüğünün ilk ve yaygın anlamı araştırmak işi, araştırı, istikşaf, taharri, tetkiktir. İkinci bir anlamı daha var o da, bilim ve sanatla ilgili olarak yapılan yöntemli çalışma, araştırıdır.  Güncel sözlükle yetinmeyelim. Araştırma sözcüğünü bir de terim olarak ele alalım ve TDK’nin terimler sözlüğüne bakalım. Araştırma sözcüğü bir terim olarak düşünüldüğünde anlamı, mahiyeti kısmen günlük ve yaygın anlamından farklılaşmaktadır. Araştırma “bir gerçeği ortaya çıkarmak, bir sorunu çözümlemek ve eldeki verileri arttırmak için bilimsel yöntem ve tekniklerden yararlanılarak yapılan düzenli çalışma”olarak terimleşmektedir. Şu kadarcık anlam bilgisi ile araştırma sözcüğü için araştırmanın bir eylem olduğunu ve bu eylemin bir yöntemi olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Araştırma sözcüğünü şayet kavramlaştırmak icap ederse bir araştırma işinin dizgesel bir süreci içinde barındırdığını rahatlıkla ifade edebilirim.

Araştırma eylemi, soru sormayla başlar ve sorulara verilen olası cevaplarla (hipotez kurma), bu cevapların sınanması için verilerin toplanmasıyla, toplanan verilerin çözümlenmesiyle, bulguların yansız bir biçimde beyan edilmesiyle, sınama sonuçlarına dayalı çıkarımlarda, önerilerde bulunulmasıyla dizgeselleşmiştir artık. İlaveten yapılan bir araştırma sürecinin yazılı beyan edilmesi bu sürecin raporlanmasıdır. Ne zaman ki bir araştırma raporlanır, o zaman bilimsel bir araştırma niteliğine evrilir. Neden? Çünkü yapılan bir araştırma,  süreci ile birlikte sonuçlarının yazılması, araştırmaya bir “eser” niteliği kazandırır. Eserin bir başka deyişle raporlanmış bir araştırmanın alandaki meslektaşlarla paylaşılması o eserin aynı zamanda doğrulanabilir veya yanlışlanabilir olabileceğinin açık bir göstergesidir.  Şimdi düşünelim. Araştırma sürecinin dizgeli bir biçimde yapılması ve yazılması, o araştırmaya “bilimsel araştırma” sıfatını kazandırır mı? Eğer cevabımız evetse yapılan araştırmanın yazılması araştırmayı eserleştirir söylemiyle eş değer tutabiliriz. Öyleyse bir bilimsel araştırma, aynı zamanda bir tezdir, o tez de eserdir. Peki, ülkemizde yapılan doktora tezlerine (adlarına/başlıklarına) bir göz atalım mı? Unutmayalım, doktora tezi demek ilgili alanın felsefesini yapabilmek demektir. Öyle midir sizce? Doktora tez adlarındaki kısırlığa, kullanılan sözcüklerin sığlığına dair delilleri ben sunayım ilgili alanın felsefesinin yapılıp yapılmadığına sizler karar verin. O halde cüret ediyorum. İzahata başlıyorum. Deniyorum.

Doktora tezlerinin sadece adlarını mevzu ediniyorum. Bilimdeki sığlığı, kullandığımız sözcüklerin kıtlığını, tekrarlayan sözcüklerle kısırlığımızı göstermek istiyorum. Pek çok tezin adında derinlik yok, özgünlük yok. Kıt sözcüklerle alanın felsefesi yapılabilir mi? PhD yazması üç harf ama mahiyeti çok daha derin. Şimdi anlatmak istediklerime başlayayım.

Yükseköğretim kurumunun tez arama bağlantısından detaylı bir arama yapıyorum. Arama ölçütlerim: 2017 yılı içinde Eğitim Bilimleri Enstitülerinde eğitim-öğretim konu alanında (alanım eğitim bilimleri olduğu için tercihim bu yönde olmuştur), Türkçe dilinde, Sosyal grubunda, durumu onaylanmış doktora tezleridir. Bu ölçütler aynı zamanda savımın sınırlarıdır. Savımın inceleme alanı ise tezlerin adlarındaki sözcüklerdir. Belirlediğim ölçütlere göre 409 adet tez listelenmiştir.  Bu tezlerin içeriklerini, yöntemlerini, bulgularını, sonuçlarını bir kez olsun okumadan tezlerin bütününe ilişkin bir “nitelik” etiketlemesinde bulunmadığımı özellikle altını çizerek belirtmek isterim.

Şekil 1: YÖK Tez arama uygulamasında detaylı arama ölçütleri

Sadece 2017 yılında ilgili ölçütlere göre 409 adet tez listelenmiştir. İnceleme konum: tezlerin adı. Sözcük analizi yapıyorum. Tezlerin adlarında özellikle aradığım sözcükler var. Bu sözcüklerin tez adlarında geçip geçmediğine bakıyorum. Savımı temellendirme dayanağımsa söz konusu olan bir tez, aynı zamanda bilimsel bir araştırma ise araştırma kavramının hem tanımı hem de eylemin doğası gereği incelemeyi, karşılaştırmayı, uygulamayı, değerlendirmeyi, çözümlemeyi, örneklem üzerinde çalışmayı, belli bir yöntemi sınamayı, belli bir kuramı test etmeyi içinde barındırdığıdır. O nedenle bir araştırmanın/tezin adında bu sözcükleri kullanmaya gerek olmadığıdır.

Kısır sözcükler havuzunda birbirini tekrar eden araştırma adlarıyla özgünlük ve özgürlük derinliğimiz sizce ne derecedir? Listelenen 409 tezin adında izah ettiğim gerekçelerle belirlediğim sözcüklerin sıklıkları çıkarılmış ve sonuçları Tablo 1’de gösterilmiştir.

Tablo 1: Araştırma sürecini çağrıştıran sözcüklerin gözlenme sıklıkları

Sözcükler	Sıklık	Toplam tez sayısına oranı
İnceleme/incelenmesi	102	25%
Araştırma/araştırması/araştırılması	17	4%
Çözümleme/çözümlenmesi	4	1%
Karşılaştırma/karşılaştırılması	22	5%
Değerlendirilmesi	24	6%
(durum/kuram/yöntem/uyarlama/geliştirme) çalışması	10	2%
bir uygulama	3	1%
Toplam	182	44%

Tablo bize şunu haykırıyor. 2017 yılında eğitim-öğretim konu alanında yapılan doktora tezlerinin %44’ünde araştırmanın kavramsal bağlamında araştırma eylemini çağrıştıran, araştırma sürecini betimleyen inceleme, çözümleme, karşılaştırma, değerlendirme, uygulama sözcükleri en az bir kez kullanılarak araştırmalara/tezlere ad verildiği gözlenmiştir. Bunları da alt alta koyduğunuzda ne kadar dar bir alanda gezindiğimizi anlayabilirsiniz.

Bakın taramasını yaptığım tezlerin konu alanı: eğitim ve öğretim. Eğitim sistemimizde istediğimiz sıçramayı neden yapamadığımız açık değil midir?

Şimdi siz bana kişisel yargılarıma dayanarak araştırma kavramına inceleme, çözümleme, karşılaştırma, değerlendirme, uygulama sözcüklerini yüklediğimi söyleyebilirsiniz. Araştırma deyince bu sözcüklerin akla geldiğini, araştırma sözcüğünün belirttiğim sözcükleri çağrıştırdığını nereden çıkardığımı sorabilirsiniz. Çok haklısınız. O halde buyurunuz mini anketimin sonuçlarına... Sosyal medyadan eşime dostuma, çavuşuma, arkadaşlarıma, meslektaşlarıma, üyesi olduğum grupların üyelerine sordum: "Doktora tezi" ifadesi size hangi sözcükleri çağrıştırmaktadır? Seçeneklere 409 tezde sıklığını belirlediğim sözcükleri ve bu sözcüklerle ilişkisi olmayan sözcükleri yerleştirdim. Amacım, bilimsel bir araştırma niteliği taşıyan “doktora tezi” ifadesinin bireylere çağrıştırdığı sözcüklerin, benim gerekçesini ifade ettiğim duruma kanıt oluşturduğunun sağlamasını yapmaktır.

Şekil 1: Mini anketin ekran görüntüsü

Mini anketimize katılan 282 kişiye göre “Doktora tezi” ifadesi bakın hangi sözcükleri çağrıştırmış. Kaç kişi hangi sözcükleri seçmiş? Gözleriniz tablo 2’de olsun lütfen.

Tablo 2: Doktora tezi ifadesini çağrıştıran sözcüklerin seçilme sıklıkları

Sözcükler	Sıklık	Toplam katılımcı sayısına oranı
Araba kullanma	9	3%
Araştırma	235	83%
AVM'de alışveriş	5	2%
Çözümleme	186	66%
Değerlendirme	184	65%
Ispanak yemeği	3	1%
İnceleme	202	72%
Karşılaştırma	169	60%
Maç izleme	1	0%
Oyun oynama	9	3%
Parkta gezinti	4	1%
Uygulama	168	60%
Yöntem/geliştirme çalışması	220	78%

Tabloya göre doktora tezi ifadesi katılımcıların %83’üne araştırma; katılımcıların %78’inine, yöntem/geliştirme çalışması; %72’sine inceleme; %66’sına çözümleme; %65’ine değerlendirme; %60’ına karşılaştırma ve uygulama sözcüklerini çağrıştırmış. Bu demektir ki doktora tezi, araştırma sürecini çağrıştıran sözcükleri akla getirmektedir. Benim için değil pek çok kişi için doktora tezinin akla getirdiği, çağrıştırdığı sözcükler aynı.  Benim gibi pek çok kişi için araştırma demek inceleme yapmak demek, değerlendirme yapmak demek, karşılaştırma yapmak demek, uygulama yapmak demek. İşte bu noktada kanatlarımızı açalım ve yükselelim. Anladığımızı bu defa anlamlandıralım. Yaptığımız araştırmaların adlarını koyarken bir kez daha düşünelim. Çaba gösterdiğimiz, zaman ayırdığımız araştırmaların (tez) adlarında tekrarlamalar değil zenginlik, aynılık değil özgünlük, basitlik değil derinlik olmasını hak etmez mi?

Bir araştırma tanımı ve eylemi gereği araştırma sürecini betimleyen inceleme, çözümleme, karşılaştırma, değerlendirme, uygulama ve benzeri sözcüklerin mânâlarını da içinde barındırdığı artık çok açık. Araştırma eyleminin kendisini çağrıştıran sözcükleri, tezin adında yinelemeye gerek var mıdır? Bu sebepledir ki “tez adlarında” gereksiz yere uzatılan ve sürecin kendisini ifade eden …üzerine bir inceleme, üzerine bir araştırma, üzerine bir karşılaştırma, detaylı bir inceleme, bir uygulama, ampirik bir çalışma  vb  sözcüklerin kullanılmasına gerek yoktur, derim. Şimdi savımı tekrar düşünmek istemez misiniz?

____________________________________________________________

Not: Bu yazı kendime yazılmış bir yazıdır aynı zamanda. Kendi çalışmalarıma yapılmış bir özeleştiridir.  Hatalarım üzerine hiç düşünmemiş olsaydım emin olun bu yazı benden çıkmazdı.

___________________________________________________________________________