Üzüm yemenin derdiyle buz dağının görünmeyen yüzü

Maksadın üzüm yemek değil, bağcının dövülmesi söz konusu olduğundan münferit olaylar üzerinden asıl düşünülmesi gerekenler veya söylenmesi gerekenler ya bilerek göz ardı ediliyor ya da aslı bilinmeden/ bilinemeden gözden kaçırılıyor. Her iki durumda da konunun mahiyeti buharlaşıp uçuyor. Basına servis edilmiş haberlerin kopyala-paylaş tepkilerinin neticesinde kuru, kupkuru bir gürültü ortaya çıkıyor. Sosyal medyanın serbest piyasasında dolaşan mantıktan nasibini almamış içerikler de çoğumuzun düşünme kapasitesini zayıflatıyor. Hal böyle olunca nesnelliği yüksek ve akla dayalı bilginin, zayıflatılmış zihinler tarafından kabul edilme olasılığı -doğal olarak- deveye hendek atlatacak cinsten bir sonucu doğuruyor. Her halükarda olan yine bize oluyor. Bu caf caflı girişten sonra söylemek istediğim asıl mevzuya geleyim.

Neymiş efendim KPSS'de birinci olan öğretmen adayı, mülakatta elenmiş!

- Elenebilir.

Sınav birinciliği, her alanda birinci olmanın garantisi midir?

- Hayır.

Sınavlarda birinci olmak sahibine her zaman -bir tür- geçiş üstünlüğü mü kazandırır?

-Hayır.

"KPSS'de birinci olan aday mülakatta elendi, vay efendim nasıl elenir" ayarında yüksek tonda söylenen bir slogana dönüşmüş niyetlere, bir dakika demek zorundayım işte! Bu türlü bir düşünme zinciri, buz dağının görünen kısmının etrafında dolanmaktır. Buz dağının görünMEeyen kısmının anlaşılması derdinde olMAmaktdır.

- Evet. Mülakatların yapılması başından sonuna doğru değildir. Bunun nedeni, KPSS birincisinin mülakatta elenmiş olması HİÇ değildir.

Görüşme(mülakat), bireyler hakkında bilgi toplamak ve onlar hakkında karar vermek için kullanılan bir ölçme tekniğidir. Görüşme, psikolojik test tekniklerinden biri değildir. Ancak, 'test dışı tekniklerden" biridir. 

Görüşme(mülakat), -bir teknik olarak- sınırlı bir zamanda yapıldığı için özellikle bireylerin mesleki yeterliliklerini değerlendirmede (bir başka deyişle isabetli bir karar vermede) zayıf bir ölçme ve değerlendirme yöntemidir. Savunulacak olan KPSS birincisinin görüşmede düşük puan almış olması veya elenmiş olması değildir; mesleki yeterliliklerin değerlendirilmesinde, özellikle sayıca çok personel adayın sınırlı bir zamanda görüşme yoluyla değerlendirilmesinde ölçme hatalarına çok açık bir teknik olmasıdır. Ölçme hatalarının da o kadar açık ve belirgin olması sebebiyle görüşme tekniğiyle personel seçme amacıyla yapılacak değerlendirmelerin geçerliliğinin, güvenirliliğinin ve kullanışlılığının düşük olması savunulacak en önemli meseledir. Hele ki liyakatin lafta tutulduğu, ideolojik gözlüklerin zihinlerden hiç çıkarılmadığı, çamurdan olsun yeter ki bizden olsun maksadıyla kamu kadrolarının işgal edildiği toplumlarda (o toplum biz değiliz!) görüşme tekniğiyle seçme yapmanın amacı, gerekçelendirilerek düşünülmelidir. Seçme amacıyla yapılan bir değerlendirme için puanlamanın görüşme tekniğiyle yapılması ve buna dayalı verilen kararların isabetli olamayacağının gerekçeleri evet  cesurca tartışılabilmelidir.

1) Görüşme tekniğinde, görüşülen kişinin konuşma becerilerinin, jest ve mimiklerinin ön plana çıkması sebebiyle toplanan bilgilerin, ölçme sonuçlarının geçerliliği ve güvenirliliği olumsuz yönde etkiye çok açıktır.

2) Görüşmenin yapılış amacı özellikle kurumlara personel seçme olduğunda, adayların görüşmecilerin (bir başka deyişle değerlendiricilerin) beklediği yönde bile isteye yanıtlar vermesi, puanlamaya "yanıltma hatasının" karışmasına sebebiyet vermektedir.

3) Görüşmede, adayların (eğer aday bir aptal değilse!) toplumsal değerlerle ya da siyasal politikalarla çelişmeyen kabul görecek yanıtlar vermesi puanlamaya "sosyal kabul hatasının" karışmasını olanaklı hale getirmektedir.  

4) Görüşme tekniğiyle yapılacak olan değerlendirmelerde, sadece görüşülen kişiden kaynaklı hatalar değil aynı zamanda görüşmeciden/değerlendiriciden kaynaklı ölçme hataları da söz konusudur. Örneğin görüşme yapılan kişinin (adayın) giyinişine veya genel görünüşüne ilişkin görüşmecinin (değerlendiricinin) olumlu veya olumsuz bir düşünceye haiz olarak puanlamasını yapması, puanlayıcının "genelleme hatasına" düşmesine sebep olduğundan ölçme sonuçlarına hataların karışması kaçınılmazdır.

5) Görüşmecilerde/değerlendiricilerde bonkörlük veya cimrilik olarak bilinen puanlama tutumları yine ölçme sonuçlarına karışan sistematik (yanlılık) hataları artırmaktadır.

Dolayısıyla görüşmeciden ve görüşülen kişiden kaynaklı ölçme (sosyal kabul, yanıltma ve genelleme) hatalarının puanlamaya karışma olasılığının yüksek olması görüşme tekniğinin hem geçerliliğini hem de güvenirliğine olumsuz yönde etkilemektedir. Farklı türlerden ölçme hatalarını içinde barından ölçme sonuçlarına dayalı verilen kararlar, isabetli olabilir mi? Siz, hatalardan arındırılmamış ölçme sonuçlarının geçerli olduğunu iddia edebilir misiniz?

Amacınız gerçekten geçerliliği, güvenilirliği ve kullanışlılığı kuvvetle yüksek bir ölçme ve değerlendirme mi yapmaktır? Bir niteliği veya bir davranışı ölçmenin geçerli, güvenilir ve kullanışlı bir yolunun gerçekten görüşme tekniği olup olmadığı konusunda şüpheleriniz olmalı. Düşünmelisiniz;

#  Görüşmenin yapılış amacını,

# Görüşülen aday sayısını,

#  Görüşmenin süresini,

#Görüşme sıklıklarını,

# Görüşmeci/değerlendirici sayısını,

#Görüşmecilerin eğitim durumu, uzmanlık, yetkinlik niteliklerini,

#Görüşmeci ve görüşülene bağlı hata kaynaklarının göz ardı edilebilir olup olmamasını,

#Aday sayısı kadar görüşmenin amacına uygun soruların hazırlanabilir olup olmadığını,

#Ölçülen niteliğe uygun geçerli, güvenilir ve kullanışlı başka bir ölçme yolunun olup olmadığını,

#Birey hakkında verilecek olan kararın isabetliliğine dair bulguların olup olmadığını düşünmelisiniz.  
Ölçme ve değerlendirmenin bilim ilkelerini dikkate alarak düşünmelisiniz.