Bizimkisi Sınav ve Başarı İkilemine Odaklı Oksimoron bir Sistem!

“Sınav ve başarı ikilemine odaklı oksimoron sistem” yaftalamasını özellikle yapıyorum. Çünkü bir parça düşünelim istiyorum. Kendinizi ülkelerin eğitim sistemleri üzerine araştırma yapan uzaydan gelmiş bir gazeteci olarak düşünün. Dünyadaki ülkeler evreninden seçkisiz örnekleme yöntemiyle örnekleminizi oluşturduğunuzda örnekleminizdeki ülkelerden biri, Türkiye olmuş olsun. Araştırmanıza konu olan ülkenin eğitim sistemi hakkında bilgi toplamak için ilkin sokaklara çıkıp insanlarla röportajlar yapıyorsunuz. Nasıl dertli bir ülke ki burası temel eğitimden müfredata, finansman kaynaklarından ders saatlerine, işgücünden mesleki eğitime, fiziki koşullardan çalışma koşullarına, ders materyallerinden merkezi sınavlara, fırsat eşitliğinden becerilerdeki yetersizliklere daha pek çok konuda eğitimle ilgili bir memnuniyetsizlik var. Uzaydan gelmiş bir gazeteci olarak kendinizden şüphe duyuyorsunuz ve röportaj yaptığınız ülke insanlarının görüşlerinin yanlı, duygularının taraflı olma olasılığını aklınıza getiriyorsunuz. Bu durumda, kanıları bir kenara bırakıp kanıt niteliğindeki yazılı-yasal kaynaklara yönelmeye karar veriyorsunuz. Soruşturmanıza Türkiye Cumhuriyeti Anayasasından başlıyorsunuz ve anayasanın 42.maddesini okuyorsunuz. Bu maddeye göre Türkiye’deki eğitim ve öğretimin “çağdaş bilim” esaslarına göre devletin gözetim ve denetimi altında yapıldığını anlıyorsunuz. Çünkü ülke anayasasında böyle yazmaktadır.  Ne var ki Türkiye’deki pek çok ebeveyn ve hatta eğitim bilimci, öğrencilerin çağın bilgi ve becerilerinden yoksun olduğundan söz etmektedir. Kafanız karışıyor. Acaba anayasadaki ‘çağdaş bilim’ ifadesi ‘kaçıncı çağa’ gönderme yapıyordu? Anayasayı okumaya devam ediyorsunuz.

Anayasanın 42. maddesinin devamında devlet okullarında eğitim-öğretimin parasız olduğunu okuyorsunuz. Fakat çocuklarını devlet okullarına gönderen pek çok ebeveynin söylemine göre eğitim-öğretim hizmetleri için devlet okullarına ziyadesiyle paralar ödediklerini anlıyorsunuz. Devlet okullarında ders kitapları parasız dağıtılmakta fakat pek çok öğretmen parasız dağıtılan ders kitaplarını yetersiz bulmaktadır. Bu ders kitaplarını yazanlar da inceleyenler de bu ülkenin öğretmenleri olduğuna göre kendi yazdıkları kitapları beğenmedikleri sonucuna ulaşıyorsunuz. İncelediğiniz bu ülkede, ders kitaplarını devlet öğrencilere parasız sağlasa da ilaveten paralı kitap almayan ebeveyn/öğrenci yok neredeyse. Kendi yasalarında yazılanın aksinin olup bittiği ilginç bir ülke. Kafanız bir kez daha karışıyor. Uzaydan gelmiş bir gazeteci olarak 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanununda ifade edilen milli eğitimin genel amaçlarını anlamayı yeğliyorsunuz. Kanunun 2.maddesinin 2.bendini okuduğunuzda ne fevkalade bir amaçtır bu deyiveriyorsunuz. Bu ülkedeki tüm fertler için eğitimle amaçlanan

Beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip, insan haklarına saygılı, kişilik ve teşebbüse değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler yetiştirmek;[1]

Kanun maddesi, dengeli bir kişiliğin ve karakterin yanı sıra salt hür düşünme gücüne değil ilaveten bilimsel düşünme gücüne sahiplikten, sorumluluktan,  insan haklarına saygıdan, geniş bir dünya görüşüne sahiplikten bahsetmektedir. Ne var ki ülke insanının, öğrencisi-öğretmeni, uzmanı- profesörü, bakanı-vekili, akademisyeni-ebeveyni, genci yaşlısı yasalarda yazılı olan bu amaçların gerçekliğinden ziyade çok daha başka şeyleri konu edinmektedir. Varsa “sınavlar” yoksa “çoktan seçmeli testler”. Doğrusu kanunda amaçlananlar, ülke insanının çoğu kez umurunda değil. Çocuklar, adeta okula salt sınava girmeleri için gönderilmekte. Uzaylı bir gazeteci olarak, bu sefer, eğitimle ilgili yazılı olan ile uygulama arasındaki bağıntıya odaklanıyorsunuz. Acaba ülke insanlarının şikâyet ettiği gibi eğitimde amaçlanan sınavlardaki salt başarı mı yoksa hür ve bilimsel düşünme mi? Yazılı bir kanunun işleyişine ilişkin usul ve esaslar yönetmeliklerde ifade edildiği içindir ki yönetmelikleri irdeliyorsunuz. Acaba eğitim-öğretimin işleyişi ülke insanlarının bahse konu edindiği gibi ‘s ı n a v  ve  t e s t’ odaklı mıydı? Uzaylı bir gazeteci olarak 10.07.2019 tarihli ve 30827 sayısı ile resmi gazetede yayımlanan ‘Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliğindeki’ sınava ve teste ilişkin yazılı olan ifadelere dikkat kesiliyorsunuz. Bu yönetmeliğin 22.maddesinin a bendine[2] göre 4, 5, 6, 7 ve 8 inci sınıflarda her dersten bir dönemde iki sınav yapılıyormuş. Yani bu şu demektir. İlk 8 yılın son beş yılında çocuklar, her dönem iki, yıl boyunca 4 kez aldıkları derslerinden sınav olmaktadır. Peki, ilkokul 1.sınıftan itibaren çocuklara test kitapları üretmenin mantığı nedir? Aynı yönetmeliğin 22.maddesinin b bendine göre okullardaki bu sınavlar öğretmenlerce yapılırmış ve yapılan sınavlarda farklı soru tiplerine yer verilirmiş. Bakınız farklı soru tipleri denmekte ancak ‘çoktan seçmeli test’ denmemektedir.  Bu ülke insanın çoktan seçmeli test sıkıntısı nereden sirayet etmişti acaba? Temel eğitimde 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıf öğrencileri eğitim-öğretim yılları itibari ile aldıkları ders sayısı hepi topu 10-11’dir. 11 dersin her biri için yapılan sınav sayısı ise yılda dört. Dört tane sınav, yahu! Sınava odaklanılacak bir durum yok. Üstelik bu sınavların çoktan seçmeli test olduğuna dair bir zorunluluk ifadesi de bulunmamakta. Şu durumda ilk 8 yılda çoktan seçmeli testleri kim yapmaktadır?

Liselere yerleştirilmek için 8.sınıf öğrencilerinin girdikleri ulusal sınavın niteliği çoktan seçmeli testtir. 8 yıllık bir süreçte sadece 8.sınıfın sonunda öğrenciler bir kez, yalnızca bir kez çoktan seçmeli test tipinde düzenlenen ulusal bir sınava girmektedir. Sınav ya da test odaklı bir eğitim sistemine dönüşmeyi gerektirecek bir durum yok oysa? Bir uzaylı gazeteci olarak anlayamaya çalışıyorsunuz. Ortaöğretimde acaba işler değişiyor olabilir mi? Eğitim sistemi değil “sınav-test sistemi” ortaöğretimde mi başlıyordu? 30879 sayılı 5/09/2019 tarihli resmi gazetede yayımlanan “Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliğini”[3], uzaylı bir gazeteci olarak okumaya başlıyorsunuz. Yönetmeliğin 4.maddesinin r bendinde “öğrencilerin bilgi, beceri ve kazanımlarının ölçülmesinde başvurulacak yazılı ve uygulamalı sınavların, performans çalışmasının ve projenin” ölçme araçları olarak tanımlandığını okuyorsunuz.  Dolayısıyla bu tanımda ölçme araçlarının çoktan seçmeli test olduğuna dair bir emare bulunmamakta. Aynı maddenin s bendinde performans çalışması, “ders programında öngörülen eleştirel düşünme, problem çözme, okuduğunu anlama, yaratıcılığını kullanma ve araştırma sonucu elde edilen kazanımların yazılı, sözlü ve/veya uygulamalı olarak paylaşılmasına yönelik ders öğretmeninin gözetiminde yapılan bireysel veya grup çalışması” olarak tanımlanmış. Bakar mısınız performans çalışmasının içinde problem çözme var, okuduğunu anlama var, eleştirel düşünme var, yaratıcılık var; bir tek ezbercilik(!) yok. Aynı maddenin ş bendinde ise proje “öğrencilerin istekleri doğrultusunda belirlenen bir konuda inceleme, araştırma ve yorum yapma; yeni bilgilere ulaşma, özgün düşünce üretme ve çıkarımlar sonucunda bir ürün ortaya koymak amacıyla ders öğretmeni rehberliğinde bireysel veya grup hâlinde yaptıkları çalışma” olarak tanımlanmış. Bakınız proje de özgün düşünce var, ürün var, araştırma var,  yorum yapma var. Ölçme araçları, yazılı ve uygulamalı sınavlar, performans ve proje çalışmaları olduğuna göre bu ölçme araçları ile öğrencilerin başarıları acaba nasıl ölçülmektedir? Test sınavlarıyla mı? Yönetmeliğin 43.maddesinin b bendinde “öğrencilerin başarısı; öğretim programı öğrenme kazanımları esas alınarak dersin özelliğine göre yazılı sınavlar, uygulamalı sınavlar, performans çalışmaları ve projeler ile işletmelerde beceri eğitiminde/stajda alınan puanlara göre tespit edildiği” ifade edilmiş. Dahası aynı maddenin e bendinde çok çarpıcı bir ifade bulunmaktadır. Öğrencilerin başarısının belirlenmesinde, eleştirel ve yaratıcı düşünme, araştırma, sorgulama, problem çözme ve benzeri becerileri ölçen araç ve yöntemlere önem verildiği belirtilmektedir. Bu yazılı ifadelere göre bu ülkenin eğitim sisteminde test yok, ezber yok. O halde yalan söyleyen birileri var? Yönetmeliğin 45.maddesi yazılı ve uygulamalı sınavlarla ilgili olup 2.fıkrasında sınavların açık uçlu maddelerden oluşan yazılı yoklama şeklinde yapılmasının esas olduğu ancak her dönemde her dersin yazılı sınavlarından biri kısa cevaplı, doğru-yanlış, eşleştirmeli veya çoktan seçmeli maddelerin bulunduğu ölçme araçları ile yapılabileceği ifade edilmiş. Bu fıkraya göre test uygulamasının şart olduğu bir durum yok. Bu ülkenin çocukları acaba 12 yıl boyunca neden test çözüyorlardı? Üstelik öğrencilerin düşünme becerilerinin çoktan seçmeli testlerle sınırlandırıldığı söylemi eğitimciler, öğretmenler, ebeveynler tarafından sıkça şikâyet konusu edilirken ülke insanının tabi olduğu yönetmelikte ölçme faaliyetlerinde yazılı yoklamaların esas alındığı belirtilmekte. Şu durumda yönetmeliğe uymayanlar mı var? Çoktan seçmeli testlerle ölçme yapanlar kimler? Bakınız sadece yazılı yoklamanın yapılma esasının yanı sıra 50.maddenin 1.fıkrasına göre öğrenciler, her dönemde tüm derslerden en az bir performans çalışması, her ders yılında en az bir dersten proje hazırlama görevini yerine getirdikleri ifade edilmektedir. Nitekim performans ve proje çalışmasının ne olduğu da aynı yönetmelikte tanımlanmıştı. Performans ve proje çalışmalarında yaratıcılık, araştırma, inceleme, yorum yapma, problem çözme, okuduğunu anlama, eleştirel düşünme vardı.  Yönetmeliğe göre ne sınav odaklı bir eğitim sisteminin emaresi ne de test odaklı bir sınav sisteminin esamesi bulunmaktadır.

12.sınıfın sonuna gelindiğinde öğrencilerin yükseköğretim programlarına yerleştirilmesi amacıyla çoktan seçmeli test olarak yapılan ulusal bir sınava, 12.sınıf öğrencileri girmektedir. 12 yıllık bir zorunlu eğitim sürecinde öğrenciler, iki kez ulusal çaptaki çoktan seçmeli test tipinde hazırlanan merkezi sınavlara girmekteler. Üstelik bu merkezi sınavlara girmek, 8. ve 12.sınıftaki öğrenciler için mecburu bile değil. Şimdi tekrar düşünelim, nerede kaldı milli eğitimin temel amaçları? Bu amaçlara istinaden programlanan bir eğitim-öğretim sistemi nasıl oluyor da bir sınav ve test sistemine evrilmektedir? Uygulayıcılar, yazılanları anlamamış olabilirler mi?

Eğitimde amaçlanan hür ve bilimsel düşünen, insan haklarına saygılı, sorumlu bireylerin yetiştirilip yetiştirilmemesi elbette sınavlar yoluyla ölçülecektir fakat bu ülke insanı için merkezi sınavlara yüklenen anlam, eğitim işinden daha çok. Ülke insanı için eğitim, öğrencinin kaç soruyu doğru cevapladığından daha fazlası değil.

Uzaylı bir gazeteci olarak, incelediğiniz ülkenin eğitim uygulamaları ile yazılı mevzuatlar arasındaki tutarsızlığın büyüklüğü karşısında hayrete düşüyorsunuz.

---

[1]https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.1739.pdf

[2]https://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.19942&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=Okul%20%C3%96ncesi

[3]https://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.18812&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=orta%F6%F0retim