Öğretmenimi ne kırbaçlarım, ne de kırbaçlatırım.

Bakanlığımız, öğretmenlerimizin mesleki performansının değerlendirmesi hususunda yönetmelik taslağını paylaşmıştır. Umarım tez zamanda bu taslaktan vazgeçilir. Taslak yönetmeliğin adı “öğretmen performans değerlendirme yönetmeliği” ancak içeriğinde öğretmen yeterliklerinin ölçülmesine ilişkin bir sınav çıkıyor (madde 25). Yeterlilik mi performans mı biraz kafam karışıyor doğrusu. O halde bir soru ile başlıyorum. Acaba bakanlık, performası nasıl tanımlıyor? Bakalım. Taslak metinde 85 kez performans sözcüğü geçiyor ancak 3.maddede tanımlar başlığı olmasına rağmen perfomans sözcüğünün işevuruk bir tanımı dahi yapılmamış olduğunu görüyorum. Taslak yönetmelikte “performans” sözcüğünün işevuruk bir tanımı olmayınca öğretmenlik mesleğinin yeterlikleri tanımı ile yetiniyorum artık. 3.maddenin 1.fıkrası n bendini okuyorum. “….Öğretmenlerin sahip olması gereken, Bakanlıkça belirlenmiş bilgi, beceri, tutum ve değerleri ifade eder.” cümlesini tamamladığımda nöronlarım kısa devre yapıyor. Mesleki bilgi, beceri, tutum ve değerler nasıl olur da bakanlıkça belirlenmiş olur? Mesleki bilgi ve becerilerin (az biraz da, hani hiç değilse) önce evrensel olması gerekmez mi? Neden öğretmenin mesleki bilgi ve becerilerini bakanlığımız belirliyor? İşimiz mi yok?

Taslağı okumaya devam ediyorum. Taslakta performansın işevuruk tanımını bulamıyorum ama 5.maddenin 1.fıkrasında performans değerlendirmesinin amacını buluyorum. En başında söylenmesi gereken niyetin c.bendinde bulunduğunu hissediyorum. Amaç, öğretmenin ödüllendirilmesi. b bendinde ise şöyle yazılmış “Bilgi ve beceri düzeyinin belirlenerek, gerekli eğitim ihtiyacının tespit edilmesi ve buna yönelik tedbirlerin alınması” İç sesim yükseliyor “baskıcı zihinler, tedbir alır tabi!”. Ben daha Türkçe ifade edeyim. Önlem (Arapçası tedbir) alınacakmış. Bir ihtiyaç tespit edilmişse önlem mi alınır yoksa ilgili gereksinimlerimiz (Arapçası ihtiyaçtır), eksikliklerimiz giderilmeye mi çalışılır? Düşünüyorum. Dilimin sınırları, dünyamın sınırlarıdır diyen Wittgeinstein, işte seni bu yüzden seviyorum, çokça da anıyorum.

77 sayfalık taslak yönetmeliğin 45 sayfası formlar, formlar, değerlendirme formları. Aman ne değerlendirme formları. 3-5 ifade yazıp cevap örüntüsünü de beşli likert tipi ölçekleyince objektif değerlendirmeler yapılmış olacak, öyle mi? Okuduğum kitapları ben en iyisi yakayım? Meğer bana itiraz edeceğim şeyleri yazmışlar, fark ettirmişler. Siz geçerlik kavramını, bir amaç belirledim amacıma hizmet edecek bir ölçme aracı da geliştirdim, uyguladım, nesnel puanladım, oldubitti denecek kadar içi boş bir kavram mı sandınız?  İnsana sorarlar, amacınız amaç mı? Bu amacınızı ölçmenin en iyi yolu, acaba kullandığınız bu ölçme aracı mı? Sen beni, ben seni, ben kendimi değerlendirmişim, aman ne kadar işlevsel? Bu kadar zaman, emek, enerji harcamaya, insanları yormaya gerek yok. Şayet bakanlığım belirlemiş ise mesleki bilgi, beceri, tutum ve değerlerimi, gözümün içine bakıp bunu anlayamaz mı? Bence anlar. Öğretmeni ödüllendirmekse maksat, açarsınız bir telefon hattı hakkında en yağlı-ballı sözü edilen öğretmenlerimizi ödüllendirirsiniz. En azından böyle değerlendirme formlarıyla beni yormazsınız. Gerçekten yapacak çok daha önemli işlerim var. Çocuğum elinde değerlendirme formuyla gelecek bana, öğretmenini değerlendirmesini isteyecek öyle mi? Şahsen o formu alıp yırtarım. Ben o kırbacı elime almayacağım ve çocuğuma da aldırmayacağım. Öğretmenime söyleyecek sözüm yüzünedir, böyle 3-5 maddelik isimsiz formlarla değerlendirme yapacak kadar alçalamam. Kusura bakmayınız. Zaten değerlendirme ölçütleri de dostlar alışverişte görsün tadında.

Bir öğretmeni nasıl yetiştirelim sorusuna cevap aranmadan 25-30 yaşına gelmiş, üstelik öğretmenlik diplomasını almış bireyleri bana değerlendirtemezsiniz. Yetiştirme sürecinde yeterli değilse bir birey, ona öğretmenlik diploması vermezsiniz olur biter. Oysa biz de en kolay iştir diploma almak. Üniversiteye bir kere yerleşmişseniz eğer, kendiniz okulu ben bıraktım demediğiniz sürece, okulu bırakmış olmazsınız. 4-5 yıl bilemediniz 10 yıl sonra diplomanız hazırdır. Mezun olursunuz. O zaman şunu soralım: kurumlar 4-5 yıl süreyle bir öğretmen yetiştirmeyi nasıl yapıyorlar? Diploması olan üstelik atamasını-mülakatını yaptığınız öğretmenlerinizin mesleki bilgi ve becerilerinden bakanlığın işi, kuşku mu duymaktır? Hem ben veli olarak niye kuşkulanayım? Bu ülkenin öğretim üyeleri tarafından yetiştirilmemiş midir öğretmenlerimiz? Dahası çocuğumun, öğretmeninin mesleki bilgi ve becerisini değerlendirmesi ne haddine? 4 yılda 40-50’ye yakın ders alan öğretmenlerimizden, mesleki bilgi ve beceriyle donatılan öğretmenlerimizden ben daha mı iyi bileceğim dersini iyi anlatıp anlatmadığını? Bakın bu durum, değerlendirme formlarında var.Türkçeyi doğru düzgün konuşup yazamayan çocuğum, öğretmeninin Türkçeyi güzel konuşup konuşmadığını değerlendirecek öyle mi? Ama değerlendirme formunda var.

İşte o nedenle yazıyorum. Geçerlik kavramından ne anlaşıldığını anlamaya/anlatmaya çalışıyorum. Değerlendirme formlarındaki ifadelerin hiçbiri somut değildir. Ortaokul öğrencisi, öğretmeni için değerlendirme yapacakmış. Form 12’ye bakınız lütfen. 1.ifade “Öğretmenim dersinin konularını çok iyi bilir.” Beşli likert tipi olunca bilimsel bir form yaptığını sanan, iş bu ölçeği hazırlayan cahiller. Sizlere yazıyorum. Yazdıklarınızı bir kere olsun okuyunuz, ne olur.  Bu ve benzeri ifadeler yanlıdır, objektif değerlendirme yaptığınıza ben mi inanayım şimdi? İzah edeyim. Bilme fiili çok az, az, orta, iyi, çok iyi diye ölçeklenecekse ifadenin kendisi “çok iyi bilir” yüklemi ile ifade edilmemelidir. Edilirse aklın mantığı ile çelişir. Öğretmenim dersinin konularını “çok iyi ”çok iyi bilir. Olur mu? Aslında olmaz. Ama oldurulmuş(!). Ölçme amacına konu olan ifadeleri, yüklemlerinden, bağlamından bağımsız bir şekilde sırf beşli likert tipi olsun diye yazarsanız ortaya böyle tuhaf bir durum açığa çıkar. Bu durumda, Bakanlık tarafından çıkıyorsa ben en iyisi kendimi affetmeyeyim. Öğretmenim dersinin konularını çok iyi bilir değerlendirme(!) ifadesine “orta” ölçeklemesi yapıldığında “öğretmenim dersinin konularını “orta” çok iyi bilir” yargısı açığa çıkar ki bu türlü ifadelerle olumsuz bir durumun çıkması mümkün değildir. Çünkü ifadenin yüklemi “çok iyi bilir”. Hey yavrum hey. Sen istediğin kadar az de, çok az de. Bunun adı manüpülasyondur.

Ustayı, çıraklar değerlendirmez. Hele ki bu değerlendirmeye konu olan şey, mesleki bilgi ve beceri ise. Pedagoji bilmiyorum, Türkçe öğretimi nasıl öğretilir bilmiyorum, sınıf yönetimi hakkında en ufak bir yazı okumamışım ama kalkmışım bu konularda eğitim-öğretim alan öğretmenimi değerlendireceğim öyle mi?  Ben haddimi bilirim arkadaş.

Bu değerlendirme formlarındaki ifadelerle ölçme yapabilirsiniz ancak değerlendirmeye esas olan konu mesleki bilgi ve beceri ise bu yolla değerlendirme yapılamaz. Öğretmeni nitelikli bilgi, beceri, tutum ve değerlerle yetiştirecek olan öğretmen yetiştirme kurumlarının kendisidir. Öğretmenlerin mesleki bilgi ve becerilerine ilişkin gereksinimleri belirleyecek olanlar veliler, öğrenciler değildir; işin kuramlarını bilip veya bilip de kuram üreten araştırmacılardır. Öğretmenlerin mesleki bilgi ve becerine ilişkin gereksinimlerini belirleyecek olan durum, konusunda bağımsız olan kurumlarda üretilen bilimsel araştırmaların sonuçlarıdır. Mesleki bilgi ve becerileri tespit etmek de geliştirmek de bilimin işidir. Velinin, öğrencinin işi değildir.  Kurumların yetiştiremediği ya da yetiştirdiği öğretmenleri, bana ve çocuğuma bir form verip üstelik bu formlardaki saçma ifadelerle bana değerlendirtemezsiniz, çocuğumun değerlendirmesine de izin verdirtemezsiniz. Çünkü ben aldığım eğitimle önce öğretmenlerimize, yaptıkları işe saygı duymayı öğrendim. Öğretmenlerin benden daha iyi bir bilgi-birikimle yetiştirildiklerine inandım. Mevcut durum böyle değil derseniz o zaman öğretmenleri değerlendirmeyi talep etmezsiniz, onları nitelikli yetiştirmeyi talep edersiniz. Ben beğenmediğimi değiştirmeyi, geliştirmeyi, talep etmeyi öğrendim. Parayla, puanla mesleki gelişim olmaz. Parayla, puanla 25-30 yaşındaki bireyleri geliştireceğimizi zannetmek tam bir saflık. Mesleki gelişime açık olmak, bireyin ilkokul 1.sınıftan itibaren aldığı tutarlı eğitimle olur. Acaba biz çocuklarımızı bu tutarlılıkla yetiştiriyor muyuz? Bunu önemsiyorum ben.

Şenliğe bakın, öğretmeni okul müdürü, velisi, meslektaşı, öğrencisi, bakanlığın sınavı değerlendirecekmiş. Öğretmenin hatırı kırılmasın diye de öğretmenin kendisi de kendisini değerlendirecekmiş. İstatistik biliminde üstesinden gelinemeyen, hassas bir konu vardır. O da, ölçümlerin birbirinden bağımsızlığıdır. Aklıma ölçümlerin bağımsızlığı gelmişken sosyal, psikolojik, ekonomik göstergelerle birbirine bağlı olan öğretmenleri, velileri öğrencileri, müdürleri hangi gerekçelerle yapılmış olan değerlendirmelerinin bağımsızlığından bahsedebilirsiniz? Geçerli ölçme ve değerlendirmeler yapıldığına dair beni nasıl ikna edersiniz? Bu taslak yönetmelik beni ikna etmiyor çünkü.

Bunun bir tık ötesini artık şöyle tahmin ediyorum. Komşumun beni, ne derece iyi komşuluk yaptığımı değerlendirme formları ile değerlendirmesini; devletimin beni ne derece iyi bir yurttaş olduğumu yine saçma değerlendirme formları ile değerlendirmesini kaçınılmaz görüyorum artık. 

Parayla ya da puanla hele ki öğretmenler gününde cafcafla günlerini kutladığımız öğretmenlerimize haksızlıktır bu. 

Gelin tanış olalım da öğretmenlerimizi daha nitelikli yetiştirme konusunda konuşmayalım (keza çokça konuşuluyor) da çaba harcayalım.