Yasaklamak faydasız; çözüm içselleştirmekte!

Yerlere çöp atmak yasaktır.

Koridorda koşmak yasaktır.

Hazır ol’da konuşmak yasaktır.

Walkman, mp3 çalar ve cep telefonlarının okulda kullanılması yasaktır.

Sakız çiğnemek yasaktır.

Çimlere basmak yasaktır.

Gürültü yapmak yasaktır.

Kopya çekmek yasaktır. 

Wikipedia yasaktır.

Eleştirmek yasaktır.

Düşünmek de yasaktır. 

Hatta kütüphanede kitaplara dahi dokunmak yasaktır.

…

Bu listeyi uzatmak mümkündür. Eğitim kurumlarında sıkça gözlediğim, duyduğum yasaklardan bazılarını sıraladım. Yasakçı bir dilin egemen olduğu eğitim kurumlarında, demokratik tutumlara, özgürlükçü ve eşitlikçi eğilimlere sahip bireylerin yetişmesi -görünen o ki- imkânsızdır. Bu kadar çok “yasak” dilinin baskın olduğu kamusal ve sosyal alanlarda, bireylerin problem çözmesini beklemek, her halde deveye hendek atlatmaktan farksızdır. Özellikle eğitim kurumlarında kuralların yasaklara dönüştürülmesini doğru bulmuyorum. Kuralların öğrenciler tarafından içselleştirilmesi gerekmiyor mu? Öyleyse neden yasak? sorusuna tatmin edici cevaplar verilmediği sürece kuralların dolayısıyla yasakların sayısı azalmayacak, artacaktır. “Yaparak yaşayarak öğrenme” sloganının öğrenciler için gerçekte “yapma, yaşama sadece yasak ve yasaklara uy” zihniyetinde sürdürüldüğü gözlenmektedir. Bugün mü bu böyle oldu, elbette hayır. Ben kendi çocukluğumdan beri böyle bilirdim dersem herhalde süreçle ilgili bir ipucu vermiş olurum. Eğitim kurumlarında yasakları sıralamak yerine kuralları acaba nasıl içselleştirmeliyiz? Benim önerim ilkin yasakçı söylemlerden dilimizi arındırabilmemizdir. Nasıl mı?

Yerlere çöp atmak yasak yerine temiz çevre sağlığımız içindir.

Kopya çekmek yasaktır yerine dürüstlük erdemdir.

Koridorlarda koşmak yasak yerine koşarken dikkatli olunuz. <Okullarda, çocukların olduğu ortamlarda çocuklara koşma demek çok anlamsız, çocuklar elbette koşmalıdır; hatta bu durum desteklenmelidir.>

Kitaplara dokunmak yasaktır yerine okumak zihni kibarlaştır, okuyunuz.

Çimlere basmak yasaktır yerine gerçek sevgi korumaktır.

… Benzeri söylemleri geliştirmeliyiz. Gelişmiş toplumlar, yasaklar yerine olumlayıcı bir dili öncelikler. Olmaması gerekeni değil olması gerekeni ifade etmek gerekmez mi? Düşüncemiz neyse dilimiz de odur. Düşünelim. Yasaklara boğulmuş bir dilden yaratıcı düşünceler ortaya çıkar mı? Sanmıyorum. Kuralın olmaması durumunda ne olduğuna dair çocuklara gerekli deneyimi sunamadığımız sürece, bu kurallar hiç içselleşemeyecektir. Oysa “yaparak yaşayarak öğrenme” demiştik. Okullar çocukların yaparak yaşayarak öğrenme deneyimi oluşturmalarına imkânı vermemektedir. Olması gereken kuralları, birlikte yaşamanın gerektirdiği davranışları öğrencilerin kendilerinin düşünmesi gerekmez mi?

Ben olsam ne yapardım? Özellikle ilkokullarda çocuklara, kuralların tersini yapmalarına fırsat vererek çokça deneyimlemelerini sağlardım. Yaşantılarının sonucuna dayalı olarak kuralı koyanın ben değil kendilerinin olmasını sağlardım.

Bir gün olsun, tüm öğrencilerin koridorlarda koşmasına imkân tanırdım.  Böylece koşarken birbirlerine çarpan ve düşen öğrencilerin, çözüm yolunu bulacaklarını gözlemleme fırsatını edinirdim.  

Bir başka gün sınıflardaki, bahçedeki tüm çöp kutularını kaldırır ve çocukların özellikle çöplerini yere atmalarına göz yumardım. Elbette çöplüğe dönen ortamdan rahatsızlık duyacak öğrenciler olacaktır ve çözüm üreten yine kendileri olacaktır.

Bir başka gün sınav yapmıyorum der, kura çekerek öğrencilere puan verirdim. Olmadı kopya çekildiği bir sınav ortamı da sağlardım. Bundan rahatsızlık duymayacaklar mıydı? Öğrenciler adalet, hak duygusunu hissetmeyecekler miydi? Hissettikleri an ne yapmaları gerektiğini de sağduyuları ile bileceklerdir.

Güneşli günlerde güneş gözlüğü ile hazır ol!’da istiklal marşımızı söyleyen yöneticilerimiz olabildiğine göre pekalâ kışın soğuğunda şapkalarımızı çıkarmadan marşımızın söylenebilirdi. Ben üşürken yüreğim okuduğum Marşı hissedebilir miydi? Dolayısıyla okullarda hazır ol!’da değil kendimizi en rahat (ki rahatsak mutluyuzdur) hissettiğimiz vaziyette İstiklal marşımızı söylemeyi yeğlerdim. Çünkü ben  sevginin ve saygının en umulmadık mekanlarda, en hazır olunmadık anlarda kıymetli ve belli edilir olduğunu hissetmişimdir.

Küçük yaşlarda davranışların şekillendiği bilindiğine göre kuralların yasaklara dönüşmemesi için özellikle ilkokullarda çocuklara yaparak yaşayarak, somut öğrenme ortamlarının (en güzeli oyun oynamak) sağlayıcısı olabilmeliyiz. Ortaokul ve lise öğrencileri için otorite sağlayamayız, sınıfı yönetemeyiz benzeri düşüncelere hemen kapılıp kaygılanmayınız. Ortaokul ve liselere devam eden ancak bu yaşantıları daha ilkokulda geçirmiş öğrenciler için kaygılanmaya artık gerek yoktur. Çünkü biliriz ki yetişkinler yani soyut düşünme kapasitesine sahip gençler, artık başkalarının deneyimlerinden öğrenebilirler, kendi sezgilerine güvenebilirler, öncüllerden sonuç çıkarabilir olgunluğuna erişmişlerdir. İşte o nedenle, ümidimiz hâlâ gençliktedir.  

Sevgimle, saygımla, muhabbetle mutlu kalınız.